Ως άνθρωπος έχω την ευτυχία να έχω πολλούς φίλους και όλων των λογιών, και στη ζωή και στο διαδίκτυο. Αυτές τις μέρες, λοιπόν, τις Πασχαλινές, παράλληλα με το «θρησκευτικό αίσθημα» τονώνεται και ο «πόλεμος πιστών και απίστων». Μολονότι σέβομαι την άποψη του καθενός, έχω μία σχετική αλλεργία στο δογματισμό. Και επειδή με τους δογματικούς δεν βγάζεις άκρη, συνήθως αγνοώ σχετικές αναρτήσεις και σχόλια. Μολονότι όμως θα περίμενε κανείς ο δογματισμός να προέρχεται κυρίως από τους θρησκόληπτους, φέτος πρόσεξα ότι στους φίλους μου περιλαμβάνονται μάλλον περισσότεροι «ορθολογιστές» άθεοι που δεν σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους. Σε αντίθεση με τους θρησκόληπτους που έχουν λίγο το ακαταλόγιστο του δογματισμού που επιβάλλει η θρησκοληψία τους, στους ορθολογιστές δεν μπορώ να βρω καμιά δικαιολογία για αντίστοιχη ρητορική. Έτσι μπήκα στον πειρασμό και απάντησα στα σχόλια αυτής της ανάρτησης στο facebook, μόνο που η απάντηση βγήκε λίγο μεγάλη, δεν χωράει στα σχόλια και λέω να τη μοιραστώ μαζί σας μιας και νομίζω ότι εκφράζει πολλούς από αυτούς που βλέπουν αλλά δεν μιλάν και απ’ όσο ξέρω είναι οι περισσότεροι.

Ακολουθεί η απάντηση όπως θα ήθελα να μπει στο Facebook, οπότε αν κάτι δεν βγάζει νόημα διαβάστε την αρχική ανάρτηση και τα σχόλια εκεί.

Καταρχήν θα ήθελα να συμφωνήσω με τον ΑΜ. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για το ένστικτο του ανήκειν. Ο θιγόμενος ανταποκρίνεται στην ανάγκη να υπερασπιστεί κάτι που νιώθει δικό του, «οικογένειά» του. Όπως ακριβώς κι οι ΠΑΟΚτσίδες.

Πέραν αυτού όμως, νομίζω αξίζει να σημειώσω ότι τα σχόλια διαμορφώνουν ένα περιβάλλον εχθρικό όχι μόνο για τους πιστούς ή θρησκευόμενους αλλά και για τους πολιτιστικά θρησκευόμενους, οπότε η συζήτηση γέρνει μονόπατα.

Κατά τον ίδιο τρόπο που υπάρχουν άνθρωποι που είναι ακραία ορθολογιστές έτσι υπάρχουν και άνθρωποι που έχουν βρει τον (όποιο) θεό. Η συντριπτική πλειοψηφία όμως είναι κάπου στο ενδιάμεσο. Είναι λογικά όντα, που χαίρονται που υπάρχει η επιστήμη και απολαμβάνουν τις δυνατότητες που μας παρέχει, αλλά ταυτόχρονα δεν καταδικάζουν τη μη λογική πλευρά της ανθρώπινης φύσης. (Ναι, όσο ορθολογιστής κι αν βαυκαλίζεσαι ότι είσαι, έχεις τα ίδια ένστικτα αυτοσυντήρησης, χρησιμοποιείς εξίσου στερεότυπα στην καθημερινή σου ζωή και η χημεία του κορμιού σου επηρεάζει τη κρίση σου εξίσου με το ιθαγενή του Αμαζονίου που πιστεύει στο θεό της φωτιάς).

Σ’ αυτό το ανάμεσα υπάρχουν άνθρωποι που απλά αντιλαμβάνονται τα μεγάλα υπαρξιακά ερωτήματα (τι είναι η ζωή, ο άνθρωπος κ.λπ.) και νιώθουν ότι η λογική δεν μπορεί να τα καλύψει, αλλά και αυτοί που νιώθουν ότι υπάρχει κάποια ανώτερη δύναμη (ή πολλές) την οποία αντιλαμβάνονται με τους όρους της επικρατούσας θρησκείας του περιβάλλοντός τους. Δηλαδή οι πρώτοι μπορούν να συμμετέχουν σε μία φιλοσοφική ή θεολογική συζήτηση χωρίς ορθολογιστικίζοντες δογματισμούς και οι τελευταίοι μπορεί να προσεύχονται στον όποιο θεό όταν είναι άρρωστοι, να κάνουν και κανένα τάμα, αλλά πρώτα θα παν στο γιατρό και θα πάρουν με χαρά τα φάρκακά τους.

Και όλα αυτά είναι εξίσου φυσιολογικά και θα έπρεπε να είναι και εξίσου αποδεκτά απ’ όλους.

Κατά τον ίδιο τρόπο λοιπόν που δεν μπορώ να δεχτώ τη λογική του «Ταλιμπάν», όπως και κάθε άλλη ολοκληρωτική λογική που έρχεται σε αντίθεση με την ανθρώπινη φύση, το ίδιο δεν μπορώ να δεχτώ και τη λογική πως ό,τι δεν είναι λογικό είναι βλακώδες! Άρα και όποιος, πιστεύοντας ή μη, ακολουθεί μία θρησκεία είναι βλάκας ή «υπάνθρωπος». Απλά και το ένα και το άλλο είναι τυπικά παραδείγματα μισαλλοδοξίας, «ό,τι δεν πιστεύω/ξέρω/καταλαβαίνω εγώ είναι λάθος και κατακριτέο».

Εδώ θα ήθελα να σημειώσω, ότι όσο πιο λογικός και αμερόληπτος ισχυρίζεται ότι είναι κανείς, τόσο πιο βλακώδεις και φαιδροί γίνονται οι ισχυρισμοί του όταν βασίζονται απλά σε υποθέσεις, προσωπικές πεποιθήσεις και λογικοφανή επιχειρήματα. Όσο μισαλλόδοξος, ρατσιστής είναι είναι ο χριστιανός που χλευάζει τον άθεο γιατί δεν πιστεύει στο Θεό του, το ίδιο μισαλλόδοξος και ρατσιστής είναι και ο άθεος που χλευάζει τον χριστιανό απλά και μόνο γιατί πιστεύει στο Θεό του.

Επειδή όμως βλέπω ότι το κείμενο μακραίνει δεν θα μείνω σε ό,τι προηγήθηκε ή αναφέρεται στο άρθρο, αλλά μόνο στα θεμελιώδη (γιατί μεταξύ άλλων προσβάλλουν και τη λογική μου που, τόσο τιμάται από τους αθέους ως επιχείρημα).

Καταρχήν, οι επιστήμονες, πρώτοι απ’ όλους, γνωρίζουν τους περιορισμούς της επιστήμης και ότι η γνώση που παράγει είναι εξίσου περιορισμένη. Αν λοιπόν κάποιος θεωρεί την επιστήμη ως την απόλυτη απάντηση σε όλα, τότε είναι απλά ένας πιστός της θρησκείας που λέγεται επιστήμη. Για παράδειγμα, η ίδια επιστήμη κάποτε υποστήριζε ότι υπήρχε το φλογιστόν και έπειτα ανακάλυψε το οξυγόνο και την καύση. Η ίδια επιστήμη, ή καλύτερα οι επιστήμονες, δεν έχουν πρόβλημα να αποδεχτούν τα λάθη του παρελθόντος. Εξάλλου γι’ αυτό και χρησιμοποιούν την επιστημονική μέθοδο αξιοποιώντας τη γνώση που προκύπτει από την εμπειρία και τα λάθη του παρελθόντος. Για παράδειγμα σήμερα μιλάμε για αντιύλη, αλλά κανένας (σοβαρός) επιστήμονας δεν βιάζεται να βγάλει συμπεράσματα, παρά τα ακράδαντα επιστημονικά αποτελέσματα για την ύπαρξή της. Αντίθετα, οι οπαδοί της επιστήμης (και όχι οι φίλοι ή οι επιστήμονες), σε κάθε περίοδο τείνουν να υποστηρίζουν τα αποτελέσματά της με θρησκευτική ευλάβεια, πολλές φορές ως άλλοι ιεροεξεταστές κυνηγώντας «μάγισσες». (Παρεμπιπτόντως, η ίδια επιστήμη έχει αποδείξει ότι ο άνθρωπος μόνο ορθολογιστής δεν είναι από τη φύση του).

Από την άλλη η θρησκείες (και όχι απλά η πίστη στο Θεό) έρχονται να καλύψουν την ανάγκη για απαντήσεις στα υπαρξιακά ερωτήματα του ανθρώπου αλλά και να προσφέρουν στους ακόλουθούς τους έναν κώδικα ηθικής και προσέγγισης της ζωής και του νοήματός της. Ανάγκες που για πολλούς ανθρώπους καλύπτονται επίσης από διάφορα φιλοσοφικά ρεύματα που μπορεί να έχουν ή όχι και θρησκευτική χροιά ή ακόμη, ως είναι της μοδός, από life coachers. Αυτή η φύση των θρησκειών, κατά κάποιο τρόπο, τους δίνει και το δικαίωμα να πρεσβεύουν ακόμη και τελείως ανορθόδοξα πράγματα τα οποία στην πλειοψηφία της ανθρωπότητας να φαντάζουν απλά παράλογα.

Τώρα, οι επίσημες θρησκείες, συνήθως, εκτός από το δόγμα ή την φιλοσοφία που τις ορίζει, έχουν και μια αντίστοιχη οργάνωση και τη δομή ανθρώπων και υποδομών που τις εκπροσωπεί. Όπως κάθε οργάνωση, έτσι και η κάθε θρησκεία έχει μέλη τα οποία επηρεάζονται από αυτήν. Ως εδώ καλά. Εκεί που αρχίζουν τα προβλήματα είναι όταν οι άνθρωποι, της όποιας θρησκείας, κάνουν κατάχρηση της ισχύος τους. Η κατάχρηση εξουσίας δεν είναι σπάνιο φαινόμενο, απλά σε αντίθεση με την (π.χ.) πολιτική εξουσία… στη θρησκεία, η οποία υπάρχει για να καλύψει πνευματικές ανάγκες, η κατάχρηση εξουσίας και η εκμετάλλευση των πιστών μοιάζει αισχρή.

Όπως όμως, εξίσου αισχρή φαίνεται και η υποκρισία αυτού που κατηγορεί αδιακρίτως τις θρησκείες για καταπάτηση της ελευθερίας της έκφρασης την ίδια στιγμή που θεωρεί εξίσου αδιάκριτα όλους τους θρήσκους η/και πιστούς τουλάχιστον παράλογους και τους υποδεικνύει τι να πιστεύουν και τι μη! Για παράδειγμα πόσο ειρωνικό είναι όταν ονομάζεις μια ομάδα Έλληνες Άθεοι και Αγνωστικιστές / Greek Atheists and Agnostics, όταν οι άθεοι της ομάδας ισοπεδώνουν τους αγνωστικιστές;

Επίσης, όταν κάποιος δεν μπορεί να διακρίνει τη διαφορά ανάμεσα σε πίστη και θρησκεία, σε δόγμα και ιερατική δομή, τότε μάλλον καλύτερα να μην μπαίνει καν στον κόπο να κάνει κηρύγματα στους ανθρώπους που δεν έχουν απορρίψει ολοκληρωτικά πίστη και θρησκεία, αν τουλάχιστον θέλει να διατηρήσει την αξιοπιστία του.

Τέλος, οι θρησκείες συμβάλλουν έντονα στον εκάστοτε τοπικό πολιτισμό. Αυτές μας έχουν δώσει υπέροχα καλλιτεχνήματα και έθιμα σε όλο τον κόσμο. Τα περισσότερα από τα έθιμα είναι απλά συμβολισμοί καθώς είναι απομεινάρια των παγανιστικών εθιμοτυπικών και τελετουργιών από τους προϊστορικούς ακόμη προγόνους μας. Συνήθως όμως, έχουν όμως μια ομορφιά, και μας δίνουν ευκαιρίες κι αφορμές να βρεθούμε με τις δικούς ανθρώπους και να θυμόμαστε από πού ξεκινήσαμε. Έτσι, μπορεί κανείς να είναι άθεος, αλλά να μπορεί να απολαύσει τη μυσταγωγία της τελετής τους Αγ. Φωτός ή το τζέρτζελο των πυροτεχνημάτων της Ανάστασης, κατά τον ίδιο τρόπο που μπορεί να απολαύσει την Τελετή του Τσαγιού στην Ιαπωνία ή την Κινέζικη Πρωτοχρονιά και ας μην είναι μύστης. Έτσι λοιπόν, μπορεί κάποιος να μην είναι πιστός, ούτε καν να ακολουθεί την τοπική θρησκεία, αλλά να σέβεται και να τιμά τα έθιμα που προκύπτουν από αυτή αναγνωρίζοντας τον πολιτισμικό τους χαρακτήρα. Μπορεί να μην είσαι Ελληνορθόδοξος, αλλά το να μυρίσει το σπίτι τσουρεκάκι την Μ. Πέμπτη είναι ένα Ελληνορθόδοξο έθιμο που δίνει χρώμα στην εποχή και μόνο ομορφιά και χαρά έχει να σου προσφέρει χωρίς να προσβάλει τις θρησκευτικές σου πεποιθήσεις.

Για να μην μακρηγορήσω άλλο, (αν υπάρχει κανείς που διάβασε μέχρι εδώ), θέλω να κλείσω λέγοντας γιατί τα έγραψα όλα αυτά. Βασικά, γιατί οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θίγονται από τέτοια άρθρα, αντίθετα συμφωνούν σε κάποια τουλάχιστον σημεία, ούτε είναι θρησκόκαυλοι για να ανταπαντούν με αντίστοιχα «επιχειρήματα», και γενικά δεν έχουν αρκετά κίνητρα για να εμπλακούν σε μία συζήτηση όπου πρέπει να αποδείξουν ότι δεν είναι ελέφαντες. Αυτές τις μέρες όμως, όπως εσύ Yannis ένιωσες ότι ζεις στο μεσαίωνα επειδή στην έπεσαν πολλοί χριστιανοί που θίχτηκαν, έτσι κι αυτοί οι πολλοί, που βρίσκουν τις απόψεις τους κάπου ανάμεσα, νιώθουν πολλές φορές ότι πρέπει να ακουστεί και η φωνή της λογικής.

«Ο άνθρωπος δεν είναι άσπρο μαύρο και έχει δικαίωμα να πιστεύει ό,τι θέλει και να λατρεύει ό,τι θέλει. Είναι το θεμελιώδες δικαίωμα της ελευθερίας. Όποια λοιπόν κι αν είναι η άποψη, η πίστη ή η θρησκεία του δεν τον κάνει ούτε κακό, ούτε χαζό, ούτε θύμα, ούτε ψεκασμένο, ούτε ούτε… Αυτό όμως που τον κάνει κάτι ή όλα από τα παραπάνω είναι ο δογματισμός, η μισαλλοδοξία και η προσβολή της ζωής».

(Και αφού έγραψα όλο αυτό στα σχόλια προστέθηκε ένα εξαιρετικό άρθρο του Γιάνη Βαρουφάκη που με βρίσκει ιδιαίτερα σύμφωνη!)